Әлкилеләр өчен үз телендә әйтелгән сүз нин­ди бәягә ия?

Республикабызда 2021 ел Туган телләр һәм ха­лык бердәмлеге елы дип игъ­лан ителде. Әлкилеләр өчен үз телендә әйтелгән сүз нин­ди бәягә ия?  

Татьяна Петухова, үзәк к и т а п х а н ә д и р е к т о р ы , Татарстанның рус милли- мәдәни берләшмәсе район бүлекчәсе советы әгъзасы:

–Тел – кешелек җәмгыяте өчен чиксез бүләк ул. Ә туган тел – бәяләп бетергесез байлык, чөнки ул кешене үз халкы, аның тари­хи хәтере, рухи мәдәнияты белән бәйли. Туган телне белергә һәм сакларга кирәк. Шунысы күңелгә тия: хәзерге яшьләрнең кайберсе туган телләрен, әйтик, рус телен тирәнтен белмиләр дә, өйрәнергә дә омтылмыйлар. Шул ук вакыт­та алар инглиз телен өйрәнәләр, аны заманча һәм перспектива­лы тел итеп саныйлар, инглизчә белү модада, үзең өчен файдалы, диләр. Ә минемчә, туган телеңне белмәү оят ул. Чөнки үзебезнең кемлегебезне, кайдан килеп чы­гуыбызны, нинди нәселгә кара­выбызны, тамырларыбызның кайдалыгын, көчебез чыга­нагын без бары телебез аша аңлыйбыз, беләбез. Һәм бу бе­лемне, бу көчне без балаларыбыз­га, оныкларыбызга тапшырыр­га тиеш. Туган телне өйрәнергә, кадерләргә кирәк, аны норма­тив булмаган лексика һәм пара­зит сүзләр белән чуарлау ярамый. Моның белән без беренче чи­ратта халкыбызның күп гасырлык мәдәниятына һәм үз шәхесебезгә зур зыян салабыз. Телне саклау – халыкның киләсе буыннар алдын­дагы бурычы ул. Моны мәдәният хезмәткәрләре, аерым алган­да без, китапханәчеләр, аеру­ча яхшы аңлыйбыз. Нәкъ менә китапханәләрдә мәдәниятләрнең күптөрлелеге һәм бердәмлеге хөкем итә. Китаплар, төрле телләрдә язылган булсалар да, үзара талашмый, кайсысының ях­шырак икәнлеген ачыклау белән шөгыльләнми. Алар халыклар­ны таркатуга түгел, кешеләрнең бер-берсен яхшырак аңлавына хезмәт итәләр. Күбрәк укыгыз, һәм сез, башка халыклар, аларның мәдәнияты, теле турында күбрәк белгән саен, үз телегезнең якын­рак, кадерлерәк икәнен аңларсыз.

Әлфинә Гарипова, студент, Иске Салман:

–Татар теле - минем туган телем. Туган телендә матур, саф итеп сөйләшә алган кеше чит тел­не дә тиз үзләштерә һәм камил дәрәҗәдә белерлек итеп өйрәнә ала дип саныйм.

Мин телләрнең үзенчәлекле һәм бай булуы белән мәктәптә укыганда ук кызыксына идем. Шуңа да, аларның барлык нечкәлекләрен белү максатын­нан, татар филологиясенә укыр­га кердем. Биредә без татар телен камил дәрәҗәдә өйрәнүдән тыш, төрек һәм инглиз телләре белән дә танышабыз. Киләчәктә, алган белемнәрем белән генә тукталып калмыйча, рус теле буенча да уку­ымны дәвам итәргә телим.

Күп телләр белү бик файдалы дип саныйм, чөнки бу шөгыль - бе­лемне үстерә, үз-үзеңә дә хөрмәт хисе уята бит. Күп телләрнең үзенчәлекләрен белүем белән үземә генә түгел, башка кешеләргә дә ярдәм итә алырмын дигән теләктә калам.

Анатолий Миндрюков, пенси­онер, Югары Кәчи:

–Мин укыган авылыбыз мәктәбенең дүртенче сыйныфы­на кадәр барлык фәннәрне дә диярлек безгә үзебезнең чуаш телендә укыттылар. Башлангыч сыйныф укытучыбыз Раиса Кузне­цова чуаш теленә, халкыбызның мәдәниятенә һәм традицияләренә күңелебездә мәхәббәт тәрбияләде. Мин аны әле дә олы ихтирам һәм ярату белән искә алам. Туган те­лен һәркем белергә тиеш. Күпләр хәзер чуашча сөйләшергә ояла, көнкүрештә күбрәк рус телен кул­лана. Ә без, шәһәргә барсак та, башкалардан аерылып хатыным Людмила белән туган телебездә сөйләшәбез. Күпләр безгә бо­рылып карый. Әйтерсең, чит илдән килгәнбез. Балаларыбыз­га да чуашча сөйләшергә кушам. Без моны эшләмәсәк, балалар һәм оныкларны ана теленә кем өйрәтер?! Тел халыкның җаны бит ул. Безнең иҗади коллективыбыз мәдәният йорты сәхнәсендә чуаш халык җырларын башкарып еш чыгыш ясый.

Телләрне белүнең беркемгә дә комачаулаганы юк әле. Гаилә дусларыбыз, Югары Әлморзада яшәүче Минтаһир һәм Нәсимә Сәгъдәтшиннар белән бер- беребезне ярты сүздән аңлыйбыз. Татар һәм чуаш телләре охшаш бит. Бергә хезмәт иткән Бибай Чаллы егете Рәшит Туктамышев­ны йөрәгем әрнеп искә алам – 90 нчы елларда аның гомере фаҗигале төстә өзелде. Рәшит белән Кара диңгез авиациясендә хезмәт иттек. Ул миңа – якта­шына бик нык булышты. Начар милләтләр дә, халыклар да бул­мый, ә әйбәт, мәрхәмәтле, шул ук вакытта бик яхшы булмаган кешеләр дә очрый. Менә мин шу­лай уйлыйм.

Басти Алиева, эшмәкәр, Базар­лы Матак:

– М и л л ә т е м б е л ә н м и н әзербәйҗан хатыны, әмма Грузиядә туып үстем. 1997 елдан бирле Россиядә яшим. Еш бул­маса да бабаларыбызның туган җиренә – Әзербәйҗанга кайт­калыйм. Грузиянең үзем туган Шахмарло авылы урамнарында йөрергә яратам. Россиядә була­чак ирем белән таныштым, ике балабыз туды. Хәзер инде мин бик сөйкемле өч оныгыма дәү әни. Бо­рынгы гадәт буенча оныкларыма исемне үзем куйдым. Берсе Кояш, кечкенә улыбыз Ислам, тагын бер кызыбыз Зәйнәп.

Бәлки минем белән ризалашмас­сыз да, әмма безнең балаларга беренче чиратта рус теле, анна­ры инглизчәне өйрәнү зарур. Ту­ган телебездә көнкүрештә, өйдә сөйләшергә була. Балалар телне бик тиз үзләштерә бит. Минемчә, рус теле гаять катлаулы, шуның өчен аны өйрәнүгә күп көч куяр­га кирәк. Мин мәктәпне бик яхшы билгеләргә тәмамладым, шуңа күрә һәркем белемле булырга, хатасыз сөйләшергә һәм язарга тиеш дип уйлыйм.

Дусларыбызны, күршеләремне эчкерсез яратам һәм хөрмәт итәм. Нигездә алар татарлар һәм руслар. Россия халкы ты­нычлыкта, тату яши. Балаларың һәм оныкларың өчен туган ил булган, барлык халыклар­га да туган телләрен саклауны гарантияләгән, аны өйрәнү өчен шартлар тудырган илгә рәхмәтле булырга кирәк.