Пашаэвлар гаиләсе иртүк Димитровград шәһәреннән Базарлы Матакка килеп җитеп, кибетләре ишеген ачып куялар

Пашаэвлар гаиләсе әлкилеләрне ел әйләнәсе яшелчә, җиләк-җимеш белән тәэмин итү өчен тырышып эшли. Салкын карлы кышта алар кибетенә кереп күңелне рәхәтләндерергә була: тау-тау өелгән алма-әфлисун, гранат- мандариннар җәйге кояшлы, җылы көннәрне искә төшерә...

Ачык йөзле Эльхан, тыенкы холыклы Басти белән аралашу кызык. Алар, әгәр сорашсаң, билгеле, көньяк җиләк- җимешләрнең кайда үсүен, нинди витамин­нарга бай булуын, кай­сы очракта дәва буларак кулланылуын да сөйләп бирәләр, күзең төшкән яшелчә-җиләкләрне тиз генә үлчәп тә өлгерәләр.

Район халкын унике еллап витаминлы ризык белән тәэмин итүче бу гаилә хакында (алар то­варын эшмәкәрләр авыл­ларга да алып китеп сата бит) күбрәк беләсем һәм башкаларга да сөйлисем килеп, Эльханны әңгәмә корырга ризалаштырган идем. Әмма, абау, бигрәк эшкә чумган кеше икән ул: гел каядыр ашыга, те­лефонны кулыннан ыч­кындырмый, нәрсәдер хәл итә. Вакыт-вакыт үз теленә дә күчеп ала...

Эльхан бик күп ба­лалы гаиләдә үскән. Аның әнисе ун бала тап­кан, шуның өчен “Ана даны” медале белән бүләкләнгән булган. Гаиләдә үзенең ничәнче бала икәнен Эльхан тиз генә исенә дә төшерә алмый торды, санап ка­рагач, җиденче икәнен әйтте.

– Без Басти белән бер яктан, Грузиянең Шахмарло авылыннан. Туганнан туганымның кызы ул,– ди Эльхан.

– Бер-берегезне яраткансыздыр инде.. – дип туганлыкларына ишарә итеп әйтә генә башлаган идем, Эльхан бүлдерде:

– Яратышып торырга вакыт аз иде. Бездә гадәт шундый – әти-әни ул­ларына кәләшне үзләре сайлый. Безне дә олы­лар кавыштырды. Менә 25 ел яшибез инде, ике улыбыз бар. Аларны да өйләндердек, сүзебезне тыңладылар. Орханның хатыны Фатима безгә онык та бүләк итте. Ку­нашны (кояш дигән сүз) өзелеп яратабыз. Икенче киленебез Жола, улыбыз Элмар әле күптән түгел генә өйләнде, – дип ир- атларча кыска гына итеп барсын да аңлатып бирде ул.

Монда шунысын әйтеп үтү урынлы бу­лыр: улларына хатын­нарны Басти үзе сай­лаган. Аның фикере катгый:

– Гаиләне бөтен гомереңә бер тапкыр корырга кирәк. Үз- үзебезне ничек кенә яратсак та, кеше өчен иң мөһиме – балалар ту­рында кайгырту. Ата-ана балам дип яши. Минем өчен киленнәремнең яхшы гаиләдән булуы, улларымның хатын­нары белән горурлана алуы һәм, оныклар­ны өйләндерү, кияүгә бирү вакыты җиткәч, кешеләрнең алар ту­рында: “Бу егет-кыз яхшы гаиләдән!” дип әйтүе бик мөһим.

Орхан өйләнгәч, Басти берара киленен эш урынына, кибеткә дә алып килгәләде. Шунда аларның үзара мөнәсәбәтләренә шак­каткан идем. Моңарчы кызы булмаган каенана өчен килен әйтерсең үз баласы!

– Ул әнә сездә, татар­ларда гына кыз кияүгә китсә дә, әти-әнисе белән гел аралашып тора. Ә бездә гадәт баш­ка: кияүгә чыктыңмы, син инде тулысын­ча ирең гаиләсенеке, үзеңнекеләрне оныт, – дип сөйләгән иде Басти ул чакта.

– Мин киленемне һәрчак яклаячакмын, – дип тә өстәгән иде әле сылу, чибәр килененә елмаеп.

Инде бик күптәннән Россиядә яшәп, бу ил гражданнарына әйләнеп бетсәләр дә, Ба­сти белән Эльхан туган якларын онытмыйлар, кайсы-кая таралган ту­ганнары белән елга бер булса да үз җирләренә, авылларына җыелып кайта алар, сагыну, җирсү хисләрен ба­сып, туганлык хисләрен ныгытып алалар. Ә биредәге халыкны үз, якын итәләр икән.

– Сез бик яхшы халык, бер-берегез­не аңлыйсыз, бөтен кешегә, безнең төсле читтән килүчеләргә дә тигез карыйсыз. Безнең яхшы танышларыбыз да, сыналган күптәнге дусларыбыз да бар. Ул­ларыбызны әйтмибез дә инде: Рооссиядә туып үскән, биредә бе­лем алган, күбрәк рус­ча сөйләшүче, уңышлы эшләп килүче ир- егетләр алар, – ди Эль­хан. Аның карашында гаиләсен ярату, уллары белән горурлану чагыла.

Шулай булмый ни, Басти белән Эльхан ла­еклы ир-егетләр үстерә алганнар. Кечкенәдән үк эшләгән малайлар, уналты яшләренә инде икесенең дә үз бизне­слары булган. Берсе хәтта кәгазь салфетка­лар, бәдрәф кәгазе җитештерү заводы ачып өлгергән. Уналты яшьтә! Әти-әниләре ба­лаларына һәрчак киңәш белән ярдәм итеп тор­ган. Хәзер дә шулай.

Гаиләдәге башка кешеләр фикерен санга сугу – Пашаэвлар өчен канун.

– Безнең бер- беребездән серләребез юк, хәтта телефонна­рыбыз да парольсез. Кемгәдер күпмедер акча тотарга кирәк икән, ул башкалар белән киңәшләшә. Теләгеңне хупласалар, әйдә, эшлә, - ди Басти.

Эльхан гаиләсендә аңа тынгы бирмәүче бер тарих саклана: Бөек Ватан сугышы еларында Сталинград астында сугышкан һәм яраланган бабалары Хидр Пашаэв ничектер Салманга килеп эләгә. Әйе-әйе, безнең район­дагы Салманга! Эльхан бабасының эзләрен, билгеле, ачыкларга ты­рыша, картлардан сора­ша, әмма әлегә берни дә белә алмый. Ләкин бит гаиләдә мондый сүзләр юктан барлыкка килмәгәндер!?

Безнең якта нәрсә ошамый, дигән сорау­га: “Эчә торган су сый­фатсыз, һава да чиста түгел” – дип җавап бирде таулы иленең саф һавасын сулап, инеш-чишмәсеннән су эчеп үскән әзербәйҗан ире. Әмма башка шартлар гаиләсен дә канәгатьләндерә, эшен уңышлы алып барыр­га да булыша икән. Әле менә район үзәгендә тагын бер кибет ачып җибәргән, өсте ябулы базар төзергә уйлап йөри.

– Анда халыкка нәрсә кирәк, барысы да булачак. Без биредә яшәүчеләрне, алар безне яхшы беләбез, хөрмәт итәбез. Шуңа эшләребезнең уң бара­сына ышанабыз. Безгә бит беркем комачаула­мый, каршылык туды­рылмый, – ди Эльхан.

Аннары, чылтыра­удан туктамаган теле­фонына ымлап: – Инде китсәм ярыймы? Эш күп, ачуланмагыз инде, – дип хушлашырга ашы­га.

... Һәр халыкның үз тәртипләре, гореф- гадәт, традицияләре. Дөнья шуның белән кы­зык та: һәркем бертөрле булса, тормыш тоны­кланыр, төссезләнер иде кебек. Туган ягыбыз Әлки җирен үзләренә сыену, яшәү, балалар үстерү өчен җайлы, рәхәт урын да сай­лап, соңгы елларда күп милләтләр вәкилләре урнаша бездә. Рай­он үзәге урамнарында элеккечә рус, татар, чуаш телләрендә сөйләшү генә ишетелми хәзер, таҗик, әрмән, кыргыз һәм башка халыклар сөйләмнәре дә яңгырый. Ә мәктәптәге сыйныф журналларында колакка ят фамилияләр очрый. Яшәр җиребез иркен, күңелебез киң. Төрле халыклар вәкилләре бер гаилә булып, дус-тату яшәсәк иде. Әлеге дә ба­ягы, бер Алла балалары бит барыбыз да.